Wat kies je: bevoegd of bekwaam?
Huh..? Ja, je mag kiezen welke leerkracht of docent (m/v[1]) je wilt: iemand met de juiste bevoegdheden of iemand met de juiste bekwaamheid? Wat zou je doen? Zou je eerst een tegenvraag stellen: ‘Is dat dan niet hetzelfde?’ Mag je er dan niet van uit gaan dat een bevoegde docent of leraar óók en vooral bekwaam is? Zou eigenlijk wel moeten, maar dat is geen vanzelfsprekendheid. Van een bevoegde docent mag je niet als vanzelfsprekend uitgaan dat deze ook bekwaam is. Het omgekeerde is misschien ook waar, maar eerst even de aandacht gericht op de bevoegdheid.
Zo word je bevoegd
Een bevoegde docent heeft tijdens zijn opleiding verschillende vakken gehad: alle docenten volgen vakken als didaktiek, pedagogiek, beginselen van psychologie en filosofie etc. Vakken die te maken hebben met hoe je omgaat met leerlingen en hoe je dingen uitlegt, hoe je tests en toetsen of examens maakt etc.
Daarnaast is er aandacht voor het vakgebied waarin je les wilt gaan geven. In het beroepsonderwijs is het beroep het uitgangspunt van de deskundigheid. Zo heb je docenten voor vakken als brood&banket, schilderen, metaalbewerken, timmeren en metselen etc. De docenten moeten hun vakbekwaamheid laten zien aan het einde van de opleiding via een praktijkexamen en bijbehorende vaktheorie. Als deze proef is geslaagd, en de andere vakken natuurlijk ook voldoende zijn, krijgen ze het diploma: bevoegd docent in hun vakgebied. Er is nog verschil in niveau: op het VMBO gelden andere eisen dan op het MBO en HBO.
Hoe blijf je bevoegd?
Daar begint een beetje het probleem. Eigenlijk voor alle docenten, maar met name voor de vakdocenten in het beroepsonderwijs. De beroepspraktijk, en daarmee ook de beroepen en functies, veranderen steeds en de verandering gaat ook steeds sneller. Zeker in de technische beroepen is dat de laatste jaren het geval en is de verandering ook fundamenteler. Dat vraagt van de docenten om een continue aandacht voor zowel theoretische als praktische bijscholing. Ook om deelname aan excursies en stages in het bedrijfsleven. Dat gebeurd echter niet altijd. Het kan dus zo zijn dat docenten die aanvankelijk zeker bekwaam zijn in hun vakgebied gaandeweg hun aansluiting met de ontwikkelingen verliezen en daarmee ook hun bekwaamheid om op te leiden voor een beroep van vandaag en morgen. De kennis en de vaardigheden zijn verouderd, niet meer van deze tijd met als gevolg dat de kwaliteit van de opleiding verslechterd.
Voor werknemers in het bedrijfsleven is het gebruikelijk om periodiek beoordelingen te krijgen en functioneringsgesprekken. Daarin wordt op een gestandaardiseerde wijze en, als het goed is over- en weer, gesproken over het recente verleden, toekomstperspectief, scholingswensen en natuurlijk de deskundigheid en resultaten de behaald zijn. Bij de leraren is dat verre van gebruikelijk. Het hangt echt van het beleid van de school af in hoeverre hier aandacht aan wordt besteed. Dit alles staat los van de bevoegdheid: de docent behoudt hoe dan ook zijn bevoegdheid hoewel hij misschien inmiddels wel volledig onbekwaam is!
Is dat vaak het geval? Dat is een open discussie, waarbij mijn indruk is dat we inmiddels meer onbekwame docenten voor de klas hebben dan bekwame. Oeps, is dat zo? Hoe kan dat?
Lerarenregister
Om meer duidelijkheid te krijgen over de kennis en vaardigheden van leraren wordt inmiddels gesproken over het invoeren van een lerarenregister. Doel is de deskundigheid van leraren zichtbaar te maken door de gevolgde bijscholingen en trainingen te registreren en zo e.e.a. up-to-date te houden. Goed idee, toch? De politiek wil wel; maar de leraren zelf liggen dwars!
De Eerste Kamer heeft op 21 februari 2017 ingestemd met het invoeren van een lerarenregister. In navolging van advocaten, artsen en verpleegkundigen krijgen docenten een landelijk register waarin zij hun kennis en ervaring moeten gaan bijhouden.
Het register moet in augustus 2018 van start gaan. In 2019 moeten alle leraren zich hebben aangemeld voor de lijst. In het online register komt te staan welke scholing leraren hebben gehad en hoe zij hun kennis over het vak op peil houden. De beroepsgroep moet zelf gaan bepalen hoe het register wordt ingevuld en aan welke criteria docenten voortaan moeten voldoen om een vermelding in het register te krijgen. Vanaf 1 augustus 2017 is de Wet Beroep Leraar en Lerarenregister van kracht. Zie: https://www.registerleraar.nl/
Nog wel een beetje ‘slappe hap’ natuurlijk aangezien de doelgroep zelf mag bepalen wat er in het register komt en er niet of nauwelijks sprake is van sancties. Maar goed: het begin is er, hoewel de invoering nog moet gebeuren.
De echte vraag ligt hier nog achter: is het wel doenlijk om in deze tijd nog te vragen van leraren om alle technologische innovaties te volgen en daar een zodanige kennis en vaardigheden in te verwerven dat ze met een gerust hart daar les in kunnen geven en dus ook steeds opnieuw hun bekwaamheid behouden?
En is dat wel noodzakelijk, kun je je afvragen. Voor een leraar houdt ‘vakbekwaamheid’ méér in dan alleen beroepenkennis. Want wat is nu eigenlijk de kern van het leraarschap? Beroeps- of vakinhoudelijke kennis en vaardigheden? Didactiek? Pedagogiek? Examinering? Of is het een combinatie hiervan?
Vakbekwaamheid van leraren
Ook al doet de leraar nog zo zijn best om ‘bij te blijven’, het is niet anders dan zo kort mogelijk achter de ontwikkelingen aanlopen. O ja, elke leraar heeft de plicht om te blijven werken aan zijn vakbekwaamheid, maar de vraag is inmiddels wel tot wel niveau je dat mag verwachten. Als we kennis van nieuwe technologieën ergens tussen ‘awareness’ en ‘specialist’ moeten projecteren zou ik kiezen voor ‘weten van’. Elke leraar moet op zijn vakgebied weten van de nieuwste ontwikkelingen, wat het is, hoe het werkt en welke impact dat heeft op het beroep. Dat is iets anders dan het kunnen uitvoeren en beheersen als een specialist. Laat ik een voorbeeld noemen.
Inmiddels is wel duidelijk dat 3D-printen van metalen (Additive Manufactering) voor de beroepen in de technische sectoren van groot belang is. Maar moet de leraar van de verschillende technieken van metaalprinten de kritische factoren op toepassingsniveau beheersen? De specialisten in het bedrijf hebben al moeit genoeg met het beheersen van één proces!
Idem voor robotisering (cobots!), kunstmatige intelligentie (AI), nieuwe materialen, hybride toepassingen etc. etc.
Van een leraar mag je wel verwachten dat hij het weet en ook globaal kan uitleggen aan zijn leerlingen of cursisten. Daarnaast moet hij in staat zijn om toepassingsvoorbeelden te noemen en ook moet hij in staat zijn om een opzetje te maken hoe je deze nieuwe technologieën het best kunt aanleren en kunt toetsen. Dat hoort ook bij het vak van leraar.
De vakinhoudelijke deskundigheid daarentegen kan hij inhuren. Net als de benodigde machines, gereedschappen, outillages en realistische opdrachten. Dat allen kan hij in de echte beroepspraktijk laten ervaren en door de specialisten in deze technologie laten uitleggen, demonstreren, oefenen via voor- en nadoen en zo meer. Hij helpt daarbij de specialist zodat de leerlingen on cursisten zo goed mogelijk kunnen leren. Het organiseren van de leeromgeving is onderdeel van het vakmanschap van de leraar.
Inzet van specialisten uit het bedrijf en uit kennisinstellingen
In het bedrijf zijn in voldoende mate specialisten aanwezig, immers, ditzelfde bedrijf vraagt om de instroom van nieuwe vakmensen die dit kunnen. Dat geldt ook voor kennisinstellingen zoals praktijk-lab’s van hogescholen en technische universiteiten, geldt ook voor start-ups die op een specifiek gebied deze kennis aanwenden in hun bedrijf. Zij zijn als geen ander op de hoogte van de ontwikkelingen in het vakgebied, van de finesses, van de achterliggende kennis en beheersen ook op toepassingsniveau over de juiste vaardigheden. Deze specifieke vakmensen zijn de echte bekwame instructeurs en kunnen zeker ingezet worden voor opleidingen en of cursussen. Inclusief het zorgen voor de juiste machines, gereedschappen en outillage. Dat is allemaal te vinden in en bij het afnemende veld van bedrijven die om elke school heen gevestigd zijn.
Nu zul je vragen: willen ze dat wel, wil de specialist dit? Het bedrijf waar deze werkzaam is? Vanuit mijn interviews met vooraanstaande bedrijven klonk het steeds opnieuw: ga niet langer investeren in stenen, machines en gereedschap: dat is niet bij te houden. Kom daarvoor maar bij ons! Ook voor de knowhow is dat een prima oplossing. Het werd mij meermaals op het hart gedrukt. Ondernemers zien het belang heus wel in van goed opgeleide nieuwe vakmensen. Daar willen ze best een bijdrage aan leveren. Er zijn ook al voorbeelden bij een aantal ROC’s en HS’n die dit een invulling hebben gegeven.
Bevoegd of bekwaam: non-discussie
Deze keuze bevoegd of bekwaam wordt door een aanpak zoals hierboven geschetst een non-discussie. De leraar is zowel bevoegd als bekwaam in zijn nieuwe rol als regisseur en organisator van leerprocessen. En met een zekere kennis van nieuwe ontwikkelingen in het betreffende veld. Voor de verschillenden onderdelen zet hij deskundige vakmensen in uit het veld, uit de bedrijven en kennisinstellingen, met gebruikmaking van de daar aanwezige machines en outillage.
Het vraagt van de leraar nieuwe stijl wel inzet en onderhandelingsvaardigheden om de juiste vakman op het juiste moment te kunnen inzetten, soms voor een dag per week gedurende enkele weken, soms voor een blokperiode van een of twee weken fulltime of weer anders. Dat wordt de kunst van het nieuwe leraarschap. Aangevuld met de verantwoording om de kwaliteit te borgen via een adequate wijze van toetsen en examineren.
Lijkt me een mooie uitdaging!
[1] Met leraar of docent wordt in dit stuk zowel de mannelijke als vrouwelijke versie bedoeld.
Frans de Baaij juni 27, 2017
Goed artikel en zeer herkenbaar.
Het Lerarenregister zal echter niet gaan leiden tot een grotere bekwaamheid.
Daar is wat meer voor nodig. Lees mijn boek ‘Leiden als lerend kompas’